ทำผิดประเพณี เพราะไปช่วยตีข้าว

ขึ้นดอยไปเดือนพฤศจิกายนนี้ เด็กโตส่วนใหญ่ไปช่วยงานตีข้าวในไร่จึงทำให้ขาดเรียนไปหลายคน สาย ๆ ของวันหนึ่งหลังจากที่สอนไปได้สักพัก และให้งานเด็ก ๆ ทำในศูนย์การเรียนฯ ผมจึงได้เดินทางไปไร่ข้าวเพื่อไปดูเด็ก ๆ ตีข้าวช่วยพ่อแม่ผู้ปกครอง เมื่อไปถึงไร่ข้าวหลังจากที่ถามไถ่ เรื่องการเกี่ยวข้าว ตีข้าว และผลผลิตของปีนี้แล้ว ผมก็สวมวิญญาณลูกชาวนาอิสานบ้านเกิด ที่มันฝังอยู่ในสำนึก เดินเข้าไปช่วยตีข้าวในทันที ไปเยี่ยมดูเด็ก ๆ ที่กำลังตีข้าวช่วยพ่อแม่อยู่ ๔ ที่ซึ่งอยู่ใกล้ ๆ กัน ผมเข้าไปช่วยเด็กและผู้ปกครองตีข้าวไป ๒ ที่ ในการเข้าไปในไร่ข้าว เขาจะเดินผ่านสถานที่ตีข้าวไม่ได้ น้องยงยุทธเด็กที่ไปด้วย จะคอยเดือนตลอดว่าไม่ให้เดินผ่ากลางสถานที่ตีข้าว ให้เดินอ้อมไป เวลาจะกลับก็ให้กลับทางเดิม ซึ่งเป็นประเพณีความเชื่อของชุมชน แต่ที่ผมทำผิดไปโดยไม่รู้ตัว และไม่ได้รับการเตือนก่อนคือการเข้าไปช่วยตีข้าว ๒ ที่ ที่ไปดูเด็ก ๆ ช่วยผู้ปกครองตีข้าว ที่บอกว่าทำผิดเพราะชุมชนกะเหรี่ยงที่นั่นมีความเชื่อว่า ถ้าตีข้าวจะต้องไปตีตลอดจนกว่าจะเสร็จ ไม่เช่นนั้นแล้วจะได้ข้าวในปริมาณน้อยลง ผมก็พยายามชี้แจงกับเด็ก ๆ ว่าข้าวที่เกี่ยวมาแล้วกองอยู่ที่เดียวกัน มันจะลดลงได้อย่างไร เกี่ยวมาเท่าไหร่ ก็ได้เท่านั้น มันจะเพิ่มขึ้น หรือลดลงไม่ได้ เป็นความเชื่อประเพณีของชุมชนจริงเพราะหลังจากนั้น ผมได้รับคำแซวจากผู้ใหญ่ในชุมชนว่า

Read More

ทากกัดที่อมก๋อย .. แบบไม่รู้ตัว

ประสบการณ์สมัยเป็นเด็ก ของเด็กบ้านนอกเคยโดนปลิงกัด ปลิงเป็นสัตว์น้ำ ไร้กระดูกสันหลัง ที่คอยดูดเลือกจากวัวควาย ที่ลงไปกินน้ำ เล่นน้ำ ซึ่งสมัยเป็นเด็ก อยู่บ้านนอกเห็นเป็นประจำ ทำให้ผมไม่ค่อยกลัวเท่าไหร่ กับการถูกปลิงกัด เพราะกัดไม่เจ็บ พอเอาตัวปลิงออกจากขา ๕-๑๐ นาทีเลือดก็หยุดไหล ทาก เป็นสัตว์คล้ายปลิง ไม่มีกระดูกสันหลัง แต่มันอาศัยอยู่บนบก ที่ชุ่มชื่น แฉะ ทากเป็นสัตว์ที่ร้ายกาจ เข้ามากัดโดยไม่รู้ตัว และไม่เจ็บ เมื่อทากกัดทากจะปล่อยสารเคมีในตัวชนิดหนึ่ง ออกมาใส่บาดแผลที่มันกัด ทำให้เลือดไหลไม่หยุด กว่าเลือกจะหยุดไหลอาจจะต้องใช้เวลา ๔ – ๘ ชั่วโมง ผม ถูกทากกัดเมื่อหลายปีก่อนโน้น สมัยยังเป็นวัยรุ่น ไปเที่ยวภูกระดึง นั่นทำให้ผมได้รู้จักกับเจ้าสัตว์ไร้กระดูกสันหลัง หรือที่ผมจะเรียกมันว่า “ปลิงบก” เป็นครั้งแรก เมื่อเดือนกันยายนที่ผ่านมา ผมได้เดินเท้าไปบ้านห้วยหวายเป็นระยะทางประมาณ ๑๐ กิโลเมตร ซึ่งเป็นครั้งแรกที่ได้เห็นทาก ที่อำเภออมก๋อย ไปอยู่ไชยปราการ ๒ ปีกว่า ไมเคยเห็นทากสักตัว การเดินทางไปครั้งนี้จึงเป็นการไปอย่างระมัดระวัง “ทาก” อย่างเป็นที่สุด ครู ๒

Read More

คำถามนั้นไม่เคยลืม เมื่อมาเป็นครูอาสา

อย่างที่เคยเล่าไว้ว่า เหตุผมที่ผมเลือกมาเป็นครูอาสา บ้านแม่ฮองกลาง ตำบลนาเกียน อำเภออมก๋อยมีเหตุผลง่าย ๆ ๑. ได้ปรึกษาพี่แอ๊ะโรงเรียนของหนูว่า “สอบเป็นครูอาสาได้” พี่แอ๊ะใจดีแนะนำให้ลงพื้นที่ตำบลนาเกียนหรือสบโขง ที่ยังต้องการความช่วยเหลืออยู่ ๒. ไม่รู้จะเลือกลงพื้นที่อย่างไร หมู่บ้านนี้ไม่เคยรู้จักมาก่อน แม้แต่อำเภออมก๋อยก็ยังไม่เคยมา เลยเลือกเพราะเลขตำแหน่ง ๘๔๘ เลขสวยดี หลังจากสอบติด ก็ได้รับกำลังใจจากครูอาสาที่เคยร่วมกิจกรรมด้วยกัน โดยมีอยู่ ๓ คนที่เป็นส่วนสนับสนุนการตัดสินใจให้ผมมาอมก๋อย ๑. พี่สุรัตน์ผู้อยู่เบื้องหลังหลาย ๆ กิจกรรม บอกว่า “คนต้นทุนต่ำ ไม่มีอะไรจะเสีย ทำอะไรดี ๆ ย่อมดีมากกว่าเสีย” ๒. ครูพี่จิ๋วอาสารุ่น ๑ บอกว่า “พร้อมที่จะเป็นกำลังใจและช่วยเหลือสนับสนุน ในกิจกรรมเพื่อเด็กดอยเสมอ” ๓. อีเมวจากครูโอเล่อาสารุ่น ๑, ๒ ว่า “แบ้งค์พัน ถึงจะอยู่ที่ไหน ค่าก็อยู่ที่ตัวของมัน แม้อยู่ในถังขยะ ค่าก็ไม่ได้ลดลงไป” เมื่อตัดสินใจมาเป็นครูอาสา ทำให้ผมนอนไม่หลับอยู่หลายคืน เพราะกังวลกับพื้นที่ใหม่ ก่อนเดินทางมารายงานตัว ๒ วันก็ได้รับคำแนะนำดี

Read More

เจ็บมะละกอ….เสื้อมือยาว

เย็นวันหนึ่ง นักสู้ทั้งหลาย ต่างเตะต่อยกัน เหมือนหนังเรื่องนักสู้พันธุ์ข้าวเหนียว ผมได้นั่งอยู่หน้า ศศช.ตามประสาครูดอย ดูเด็ก ๆ เล่นกัน ปรากฎว่าเล่นกันไปเล่นกันมา เกิดพลาดขึ้นมามีคนหนึ่งเจ็บ จากการเล่นขึ้นมา ผมก็พรวดเข้าไปถามว่าเจ็บอะไรที่ไหนบ้าง หลาย ๆ คนที่เล่นก็ยังตัวเล็ก แต่ก็เล่นกันตามประสาเด็กถามใครต่อใครก็ไม่ได้คำตอบ แล้วน้องชิจัง ก็ให้คำตอบกับผมว่า “เจ็บมะละกอ” เด็กที่โตกว่าก็พากันหัวเราะ เนื่องจากเข้าใจภาษาไทยกว่า แล้วผมก็ยังงง ๆ อะไรคือเจ็บมะละกอ คำเฉลยที่ได้คือมีเด็กอีกคนเอามือจับที่เอว แล้วร้องเพลงแอปเปิ้ล มะละกอ กล้วย ส้ม เป็นเพลงที่สอนให้เด็ก ๆ เต้นบ่อย ๆ นั้นเอง ที่บอกว่าเจ็บมะละกอ ก็คือเจ็บเอวนั้นเองผมต้องคอยปลอบใจ ไม่ให้ชิจังอาย เพราะถูกล้อเลียนว่าเจ็บมะละกอ และบอกเด็ก ๆ ที่โตกว่าว่าชิจังเขายังเรียกคำว่า “เอว” ไม่ได้ อย่าเอาไปล้อเลียนเขา ตั้งแต่วันนั้นมาก็หวังว่าน้องชิจังจะรู้จักคำว่าเอว ๔ พฤศจิกายน ๕๓ ผมโทรขึ้นไปบนดอย เพื่อสอบถามว่าเด็ก ๆ ไปรดน้ำสวนผักให้หรือเปล่า ผู้ที่มารับคือน้องโซ่ถัง ได้รายงานให้ผมทราบว่า

Read More

ครูอาสา ครูไทย ครูเถื่อนเพราะ…วุฒิครู

ประชุมเมื่อต้นเดือนตุลาคมที่ผ่านมา ทำให้ได้รับทราบข้อมูลจากอาจารย์สุรเดชฯ ผู้ประสานงานโครงการพระราชดำริในสมเด็จพระเทพฯ เรื่องคุณภาพนักเรียนระดับประถมศึกษา ที่จำนวนครูมากมาย ครูชำนาญการพิเศษกว่า ๒๐๐,๐๐๐ คน ครูชำนาญการกว่า ๑๕๐,๐๐๐ คนทั่วประเทศ แต่คุณภาพของเด็กกลับยิ่งแย่ลง เด็กทั่วประเทศสอบ NT ไม่ผ่านเกณฑ์ ก่อนหน้านั้นก็เคยได้ทราบข่าวเด็ก ป.๓ อ่านหนังสือไม่ได้ตามเกณฑ์ เคยทราบว่า ปัญหาที่มาทั้งหลายเกิดจากการที่ระบบราชการครู ที่ต้องให้ครูทำผลงานวิชาการ เพื่อเลื่อนขั้นเงินเดือน ให้ได้ค่านั่น ค่านี่ เข้ามาในเงินเดือน ทำให้ครูทั้งหลายลืมบทบาท และหน้าที่ความเป็นครูของตนเองไป ครูอาสาฯ หรือครูดอยที่สังกัด กศน.ไม่ได้เป็นข้าราชการ เป็นเพียงพนักงานของรัฐ ต่างก็พยายามที่จะสอบบรรจุเป็นข้าราชการครู เพราะสวัสดิการต่าง ๆ ดีกว่า ครูดอยที่มีใบประกอบวิชาชีพครูส่วนใหญ่ จึงทำงานสอนเพื่อรอสอบบรรจุ เป็นข้าราชการครูสังกัด สพฐ, สพท. มีครูอาสาบางส่วน และรวมทั้งตัวผมเองด้วยที่ต้องกลายเป็นครูเถื่อน เพราะไม่มีใบประกอบวิชาชีพครู ที่จริงแล้วคำว่าครูยิ่งใหญ่มาก ผมเป็นอีกคนที่ไม่ได้จบสายครู และไม่มีใบประกอบวิชาชีพครู แต่เป็นครูเพราะใจรัก เพราะเคยฝันว่าอยากจะเป็น ผมละอายใจเวลาที่ใครต่อใครเรียกว่าผมครู เพราะมันเป็นคำที่มีความหมายและการรับผิดชอบอันใหญ่ยิ่ง ผมยังไม่มีคุณสมบัติเพียงพอที่จะเรียกว่าครูได้ ไม่อยากรับคำนั้นด้วยซ้ำ แต่ด้วยสถานนะการทำงาน จึงต้องสวมหน้ากาก ใส่หัวโขน

Read More

คนชายขอบ ใกล้ชายแดน พม่าขายหม้อ

โลกทั้งผอง  พี่น้องกัน อมตวลีของ มหาตมา คานที ที่ผมเคยอ่านและจำมาตั้งแต่สมัยเด็ก หรือวัยรุ่นไม่แน่ใจ ที่มันฝังหัวว่า ไม่ว่ามนุษย์ชนเผ่าไหน เชื้อชาติใด ก็คือมนุษย์ คนหนึ่ง คือเพื่อน คือพี่น้องร่วมโลกของเรา การที่เรามาขีดเส้นกั้นในความคิดของคนทั่วไปว่า รั้วนี้บ้านเรา เขตนั้น จังหวัดนั้น ภาคนี้ หรือแม้แต่ประเทศนั้น ๆ ก็เป็นการสมมติ โดยการเอาภาษาและวัฒนธรรมมาเป็นตัวกั้นระหว่างเพื่อนมนุษย์ด้วยกัน ระหว่างสอนเด็กในสาย ๆ วันหนึ่ง ได้รับเชิญไปกินข้าวบ้านชาวบ้าน เดินผ่านไปหน้าศูนย์การเรียนฯ เหมือนจะมีคนคุยกันว่าผมเป็นทหารหรือเปล่า ชาวบ้านบอกว่าผมเป็นครู (สนทนากันด้วยภาษาไทย) แต่ผมก็ไม่ได้สนใจอะไรมาก เดินไปยังบ้านเป้าหมาย และมาทราบภายหลังว่าคนนั้นเป็นชาวพม่า เข้ามาขายหม้อ โดยเดินเท้าเข้ามาตามตะเข็บชายแดน เมื่อผมเดินกลับจากบ้านที่เชิญไปกินข้าวในอีก ๑๕ นาทีต่อมา เขามั่นใจแล้วว่าผมไม่ใช่ทหาร ก็เข้ามาคุยกับผมโดยเชื้อเชิญให้ผมซื้อบุหรี่พม่า ผมแจ้งไปว่าไม่สูบบุหรี่ เลยถ่ายรูปสินค้าที่เขานำเข้ามาขาย ครั้งแรกเห็นชาวพม่า ๔-๕ คน เดินลัดหมู่บ้านกลับออกไปทางอำเภอสบเมย เด็ก ๆ บอกว่าเป็นพม่ามารับจ้างตัดไม้ ครั้งที่สอง ขณะลงจากดอยในบ่ายของวันหนึ่งระหว่างผ่านบ้านผาปูน มีกลุ่มชายนุ่งโสร่ง ๗-๑๐ คนเดินผ่านหน้าไป

Read More

จากหมูไล่คน…มาเป็นคนหลอกหมู

จากเรื่องไม้สั้นไม้ยาว และหมูไล่คน ทำให้ผมทราบว่า ณ ชุมชนบ้านแม่ฮองกลางแห่งนี้ ถึงแม้ว่าจะไม่มีห้องน้ำใช้ แต่ระบบการกำจัดขยะ สิ่งปฏิกูล ในหมู่บ้านก็มีการทำงานเป็นธรรมชาติในตัวมันเอง การไม่มี หรือไม่ใช้ห้องน้ำในชุมชน คนภายนอกมองเป็นเรื่องใหญ่ แต่ในชุมชนเขาว่าไม่ใช่ปัญหาในการใช้ชีวิต หากแต่เสี่ยงกับโรคพยาธิ ที่อาจจะติดมากับดิน กับน้ำ เย็นวันหนึ่งผมได้นั่งเล่นหน้า ศูนย์การเรียน พอใกล้มืดเด็ก ๆ แยกย้ายกลับบ้านไปบางส่วน เหลือเด็กอยู่ไม่กี่คน หนึ่งในนั้นคือน้องศราวุธ ตาแก้ว ชื่อเล่น ชิจัง พ่อเป็นคนเมือง (คนไทย) แม่เป็นคนชนเผ่า แม่ได้เสียชีวิตไปแล้วตั้งแต่ยังเล็ก ผมสังเกตุเห็นว่า ตอนเย็น ๆ รอบ ๆ หมู่บ้านหมูจะกลับจากหากินตามป่า เพื่อมากินอาหารที่เจ้าของทำให้ตอนเย็นทุกวัน เดินเพ่นพ่านหน้าศูนย์การเรียนจึงได้บอกน้องชิจังว่า หลอกหมู ให้ครูหน่อย โดยการเดินไปป่าเหมือนจะไปอุจจาระ ปรากฎว่าได้ผลครับ มีหมูหนึ่งเดินตามไป เพื่อหวังอาหารอันโอชะในมื้อเย็น แต่เจ้าหมูตัวนั้นคงจะผิดหวังอย่างแรง เพราะผมแค่ให้น้องเขาแสดงละครหลอกหมู เฉย ๆ ถ้าหมูตัวนั้นคิดได้มันคงจะเคืองผมแน่ ๆ เลยที่วางแผนกับเด็กนักเรียนหลอกมันไปเดือนเหนื่อยโดยไม่ได้กินอาหาร

ตุ๊กแก ชีวิตมีค่าเพื่อรักษาโรคของมนุษย์

ลงดอยมาเมื่อเดือนสิงหาคม ได้พบกับครูจะแนะ (ธนพงษ์) บ้านห้วยหวาย ได้แจ้งผมว่าผ่านขึ้นไป ศศช.ห้วยหวาย ทางอำเภอแม่สะเรียง อำเภอสบเมย จังหวัดแม่ฮ่องสอน ได้เห็นจุดรับซื้อตุ๊กแก โดยจะซื้อตามขนาดและน้ำหนักตัว ถ้าน้ำหนัก ๒ ขีด ตัวละ ๓๐๐ บาท ถ้าน้ำหนัก ๓ ขีดตัวละ ๕๐๐ บาท ถ้าใหญ่กว่านั้นจะราคาแพงขึ้นไปอีก (แล้วมันจะเหลือให้จับเหรอ) พอไปไชยปราการ ระหว่างที่ไปพัก ก็ได้ยินได้ฟัง แพงกว่าจุดรับซื้อที่อำเภอสบเมยอีก น้ำหนักตัว ๒ ขีดตัวละ ๕๐๐ ถ้าเกิน ๓ ขีด ตัวละเป็น ๑,๐๐๐ เลย โหราคาดีจังเลย แล้วบ้านพักที่ไชยปราการ ก็มีตุ๊กแกคอยเฝ้าบ้านให้ด้วย ไม่รู้ว่าเดือนหน้ากลับไป จะได้พบกับสัตว์เฝ้าบ้านหรือเปล่าก็ไม่รู้ คำรำลือนี้ ได้รับการยืนยันอีกครั้งจากคนที่อำเภอสันทราย บอกว่าขายกันตัวละ ๑,๐๐๐ – ๒,๐๐๐ กันทั้งนั้น ก็อำเภอสันทรายมันเป็นรอบนอกของเมืองเชียงใหม่จะไปหาตุ๊กแกมาจากไหน ได้ทราบต่อมาว่า ที่รับซื้อไปเป็นออเดอร์มาจากประเทศจีนและเกาหลี ทำให้สัตว์ชนิดนี้ต้องสังเวยชีวิตเพื่อรักษาชีวิตมนุษย์ จากโรคร้ายต่าง

Read More

กับดักนก ภูมิปัญญาที่เด็กก็ทำได้

นกสัตว์ดึกดำบรรพ์คู่กับโลก เป็นอาหารอีกชนิดหนึ่ง ที่ไม่ว่าพื้นที่ไหน ๆ ของไทยก็นิยมกินเป็นอาหาร เดือนสิงหาคมที่ผ่านมา ได้ซื้อหนังสติ๊กไปฝากเด็ก ๆ ความตั้งใจคือฝากเพื่อไว้ยิงแข่งกันเป็นกีฬาหรือให้ช่วยยิงไล่หมู หรือแพะที่เข้ามารบกวนแปลงเกษตร ของศูนย์การเรียนฯ เท่านั้นเอง แต่เด็ก ๆ ก็เอาไปยิงนก แน่นอนให้ไปแล้วคงจะห้ามได้ยาก เพราะวิถีชีวิตของชุมชน เด็ก ๙ – ๑๐ ขวบก็สามารถหาอาหารมาประทังชีวิตในแต่ละมื้อได้แล้ว มาวันหนึ่งผมต้องแลกปลากระป๋อง ๑ กระป๋องและบะหมี่ ๑ ห่อ กับชีวิตของนก ๑ ตัว แต่ผมคงไม่สามารถแลกได้ตลอดเวลาที่จะคงความสวยงามของธรรมชาติไว้ นอกจากหนังสติ๊กแล้ว กับดักนก เป็นอีกอุปกรณ์หนึ่งที่เด็ก ๆ ใช้ในการดักจับนกมาเป็นอาหาร ถามว่าใครทำให้ เด็ก ๆ บอกว่าทำเอง เห็นแล้วอึ้งและทึ่งในภูมิปัญญาและความสามารถของเด็ก ๆ

เลี้ยงผีไร่….ฆ่าหมู…..กินหนู

ในเดือนสิงหาคม ๒๕๕๔ ได้มีโอกาสไปร่วมประเพณีเลี้ยงผีไร่ ของบ้านแม่ฮองกลาง ตามคำชวนของนักเรียนและผู้ปกครอง ก็เลยไปที่ไร่ตามคำชวน มีสัตว์อยู่ ๒ ประเภท ที่เลี้ยงไว้เพื่อทำพิธีกรรมต่าง ๆ คือ ไก่และหมู นอกนั้นเลี้ยงไว้เพื่อกินเนื้อบ้าง ขายบ้างคือ แพะ วัว และควาย หมูจะถูกเลี้ยงไว้เพื่อนำมาใช้ประกอบพิธีหรือประเพณีเลี้ยงผีไร่ ส่วนไก่จะเลี้ยงไว้เพื่อใช้ประกอบพิธีมัดมือ ในการทำบุญเมื่อหายจากเจ็บป่วย การไปที่ไร่ครั้งนี้จึงได้เห็นภาพการ ชำแหละหมู แต่ที่ไม่คาดคิดมาก่อนคือ ได้กินหนูด้วย  ก็เนื่องจากในไร่ข้าวนั้นจะมีหนูมารบกวนไร่ข้าว คอยกัดกินข้าวของชาวบ้าน โดยเฉพาะในฤดูเก็บเกี่ยว ที่จะมาถึงในเร็ว ๆ นี้ ชาวบ้านในถิ่นนี้ จึงมีภูมิปัญญา ในการดักหนู เพื่อนำมาประกอบอาหาร ภาพที่เห็นคือ…หลังจากพ่อเผาขนหนูเสร็จ ก็จัดการเด็ดหางหนูที่ไหม้ ๆ กึ่งสุก ให้ลูกชายวัย ๔ ขวบไปแทะเล่นทันที ภาพที่เห็นกับตานั้นคงไม่สามารถแพร่ภาพได้ คงสามารถให้ดูได้เฉพาะในการประกอบอาหารเท่านั้น……ครับ